Yönetici Ve Siyasetçilere Adalet Penceresinden Bakış

Ey ben ben diyen insan, şu beni, beni bırak, ölüme hazırlan, o seni, seni diyor.

Kutadgu Bilig’e “Mutluluk Veren Bilgi”de denilmektedir.  İşlenen esas tema ise “İdeal İnsan”dır. Yusuf Has Hâcib, kendi devrindeki ideal bir insanda bulunması gereken vasıflar üzerinde durmaktadır. Bu insan bütün kötü vasıflardan arınmış ve iyi huylarla bezenmiş bir insan modelidir. Allah’a sıkı sıkıya bağlı, takva sahibi bir mü’mindir. Zamanının bütün ilim ve hünerlerini öğrenmiş bir âlim ve hakimdir. Bütün alfabeleri ve dilleri bildiği gibi; şiir, belagat, hesab, hendese, tıb, hey’et vb. hünerlere de sahip olmalıdır. İdeal İnsandan kasıt; adaletten ve doğruluktan şaşmayan,  ağır başlı ve alçak gönüllü olan,hırsızlık yapmayan, yalan söylemeyen, içki içmeyen, dedikodu etmeyen, son derece cömert ve iyiliksever olan, aynı zamanda  etrafındaki insanlara da merhametli ve insaflı davranan. adet ve an’anelerle birlikte görgü kurallarına da uygun davranan insan tipidir.

Yusuf Has Hâcib, bu ideal insan tipini mücerret/soyut olarak ortaya koymaz; onu cemiyet içine yerleştirerek fertlerin diğer fertlerle ve devletle olan münasebetlerini inceler. Böylece Kutadgu Bilig, hem sosyoloji, hem de siyaset ilmi ile ilgili bir eser haline gelir. Bundan dolayı kelime kelime “mes’ut olma bilgisi” mânâsına gelen “Kutadgu Bilig”, terim olarak “siyasetname” mânâsını da kazanmıştır…

Beyliğin temeli doğruluk üzerine kurulmuştur; doğruluk yolu beyliğin esasıdır.Yardımcı çok olursa, bey zahmet çekmez; onun her işi yoluna girer ve nizam bozulmaz.Huzur istersen, o zahmet ile birlikte gelir; sevinç istersen o kaygı ile birlikte bulunur.

Halk içinde kim nüfuzsahibi olursa, onun dili ve sözü tatlı olmalı, kendisi tevazugöstermelidir.Sana beylik ve büyüklük erişirse, bu devlet içinde saç ve sakalının ağarması için, kendini küçük tut ve mütevazi ol.Ey Hükümdar kendini değil halkını düşün.

Ey Hükümdar şu üç işe seçkin kimseleri ara ve bu işleri onlara ver:

Birincisi kadıdır (hakim), halka faydalı olabilmesi için, onun çok temiz ve takva sahibi olması lazımdır.

İkincisi hükümdara vekalet edecek olan kimsedir, yönetici halkın huzur bulması ve saadetle yaşaması için, bunun dürüst ve güvenilir bir kimse olması şarttır.

Üçüncüsü Vezirdir; (Başkan-Bakan) bunun çok seçkin bir kimse olması lazımdır; halka ne gelirse ondan gelir…

Harama el uzatma, kendini gözet; ey hükümdar, iyi bilki haram gönlü karartır.Kendi menfaatini arama, halkın menfaatini düşün; senin menfaatin halkın menfaati içindir.Halka huzur ve rahat sağlayacak bir nizam kur; sana hayır ve dua etsinler.

Zenginlerin yükü orta hallilere yüklenmemeli; yoksa bu orta halliler bozulur ve büsbütün sarsılır.Orta halli kimselerin yükünü fakirlere yüklememeli; yoksa, fakir açlıktan kırılır ve mahvolur.Demek oluyor kifakirler orta halli olursa, orta halliler zenginleşir, orta halliler zenginleşirse, memleket zengin olur.

Halkın ve hükümdarın 3 hakkı vardır.Tebaanın (Halkın) senin üzerinde üç hakkı vardır; bu hakları öde ve onları zorluğa düşürme.

Birincisi memleketinde gümüş temiz kalsın, onun ayarını koru (paranın değerinin korunması).

İkincisi halkı adil kanunlar ile idare et; birini diğerine tahakküme kalkışmasına meydan verme, onları koru (mafya, terör veanarşiye meydan vermemek).

Üçüncüsü bütün yolları emin tut; yol kesici haydutların hepsini ortadan kaldır…

Kötüye katılma ve doğruluktan ayrılma, kötüler arasında doğru insanın güneşi kararır. Bütün iyilere hürmet göster ve onları yükselt, kötülere yüz verme, onları kapına dahi yaklaştırma.Harama el uzatma, kendini iyice gözet, haram yiyenin yeri cehennemdir. Açgözlü kimseye memlekette mevki/yol verme, onun memleket nizamını bozacağından şüphe etme. Farz namazlarını cemaatle kıl, fakirlerin haccı olan Cuma Namazlarını eda et.

Ey nimet sahibi olan muktedir kimse, şükret. Şükür edersen, Allah nimetini arttırır, ibadette gayretli ol, Allah’a kulluk et, günahtan uzak dur ve kendini koru.

Kısacası şunu unutma; beyliğin temeli doğruluktur,beyler doğru olursa dünya huzura kavuşur…

Sözün özü “her zaman doğruyu söylerseniz, nerede ne zaman neyi söylediğinizi de hatırlamak zorunda kalmazsınız”.

“Ey nefsim! Seni sen yapan benim. Beni de ben yapan sensin. Ya yola gel,yolda beraber gidelim. Yada yoldan çekil ben “HAKKA”gideyim”.

Yusuf GÖKDOĞAN

Kamu Yönetimi Uzmanı-Siyaset Bilimci

Yazar-Kişisel Gelişim ve İletişim Uzmanı