Fıtır sadakası; hicretin ikinci yılının Şaban ayında, zekâttan önce vacip kılınmıştır. Fıtır sadakasına baş zekâtı veya beden zekâtı da denilmektedir. Bir hadisi şerifte:
“Biz fitre zekâtını Rasulullah (a.s.) aramızda iken, yiyecek maddelerinden bir sa’, hurmadan bir sa’, arpadan bir sa’ kuru üzümden bir sa’ yahut keş (un ile karıştırılan süt) ten o şekilde bir sa’ olarak veriyorduk. denilmiştir. (Buhari Zekat 72, Nesai zekat 37)
Burada buğday yiyecek maddesi olarak zikredilmiştir.
Başka bir hadis-i şerife göre:
“Resulullah (s.a.v.) Mekke caddelerinde tellal çıkararak şöyle ilan ettirdi. “Duyduk, duymadık demeyin! Sadaka-ı fıtr, her Müslüman, erkek-kadın, hür-köle, küçük-büyük için vaciptir. Bu, ya iki müdd buğday veya onun dışında bir sa’ yiyecektir. (Tirmizi zeket 35 )
Fıtır sadakası: Orucun kabulü, eksiklerinin ikmali, can çekişme anındaki zorluk ile kabir azabından kurtuluşa vesile olur.
Hanefilere göre, fıtır sadakası ile mükellef olmak için,
1- Müslüman olmak: 2- Mal varlığı bakımından, hacet-i asliyesinin dışında, 80.18 gr. değerinde altın veya bunun karşılığı paraya sahip olmak gerekir. Yani fitredeki nisap miktarı, zekâttaki nisap miktarının aynıdır. Değişen tarafı ise, zekâtta malın veya paranın üzerinden bir yıl geçme şartı vardır. Fitrede zaman söz konusu değildir. Arefe günü kişinin nisap miktarı malı veya parası varsa fitre vermesi vacip olur.
3- Ehliyet yönünden, âkil ve bâlığ olma şartı yoktur. Küçük, büyük, akıllı veya delinin mal varlığı varsa, velisinin, fitresini vermesi gerekir.
4- Yükümlülük yönünden: Kişi zengin ise, kendisi ve buluğa ermemiş aile efradının fitresini vermekle yükümlüdür. İstekleri üzerine, eşi ve buluğa ermiş çocuklarının da fitresini verebilir.
FITIR SADAKASININ TESPİTİ
Hanefîler’e göre:
1- Buğday (şer-i dirheme göre) yarım sa’ 1.458.5 gr
2- Arpa “Bir sa’ 2.917 gr.
3- Kuru üzüm “Bir Sa’ 2.917gr.
4- Kuru hurma “Bir Sa’ 2.917 gr.
5- Keş ( Un ile karıştırılan süt) ten Bir Sa’ 2.917 gr
Bu ölçüler, Asr-ı saadete göredir. O zaman fitreyi veren de alan da, buğdayı ekmek yapıp iki öğün yiyordu. Bu gün ise, arpa ile buğdayın değeri bir kişiye bir kahvaltı dahi olmaz. Öyle ise, fitre veren kişi, vereceği değeri kendi yaşantısına göre ayarlamalıdır.
Mesela sabah kahvaltısı ile akşam yemeğinde elli lira ödeyen kişinin, 1.458.5 gram buğday bedelini fitre olarak vermesi, komik olur. Ancak, dini yönden vacip olan yükümlülüğünü de yerine getirmiş sayılır.
Fitre, kişinin şahsına yahut da maddi durumuna uygun olmalıdır. Yani zengin bir kişinin, aile fitresini alan fakir, kendine bir elbise veya bir ayakkabı alabilmelidir.
FITIR SADAKASI (FİTRE ) HAKKINDA ÇEŞİTLİ MESELELER
Fitreyi, 80.18 gr. mala sahip olan kimseler, vacip olarak, Ramazan ayında verirler. Ramazanda ödenmediği takdirde, bayramdan sonra da kaza edilir.
Fitre veren zenginler, zekat verir, kurban da keser. Fakirler de verdiği takdirde borç olarak değilde, sadaka olarak vermiş olurlar.
Ramazan bayramının birinci günü fecrin doğuşundan önce dünyaya gelen çocuk için, fitre vacip olur. Aynı gün fecirden sonra ölen kimse için de, fitre tahakkuk etmiş sayılır. Bu vakitten sonra doğan veya Müslüman olanlara fitre vacip olmaz. Fitre tahakkuk ettikten sonra ölenlerin fitresini, yakınlarından birinin vermesi gerekir. Vermediği takdirde, onun mirasından ödenmesi icap eder. Fakire mecburiyet yoktur. (Fetevay-ı Hindiye 1/634)
İmam-ı Şafiî’ye göre bayram sabahı, fecirden önce doğan çocuk için de fitre vermek gerekir. (Mülteka Ebhur fıtır sadakası bölümü)
Şafiî Maliki ve Hanbelî mezheplerine göre: fecirden önce doğan veya fecirden sonra ölen kişinin de fitresi vücûbiyyet kesbeder. (TDV ilmihal1/ 506)
Fitre vacip olduktan sonra fakirleşen kişinin fitresi düşmüş olmaz.
Hasta, yolcu veya oruç tutamayan kimselerin de, nisaba malik ise, fitre vermeleri vaciptir.
Kişi fitresini, Usul ve Furu’una (Babasına, anasına, dedesine çocuğuna ve torunlarına) veremediği gibi karısına da veremez.
Bir kimse müsaade almak şartıyla anne ve babasının fitresini de verebilir.
İmam-ı Şafi ile Ebu Yusuf’a göre, fitre Müslümandan başkasına verilmez, diğer imamlara göre zimmîlere de verilebilir. Fitre verirken, belirtmek şart değildir. Niyet yeterlidir.
Bir kimse karısının veya baliğ olmuş çocuğunun fitresini de onların izni ile verebilir. Aynı çatı altında ise izinsizde verebilir. Babası ölmüş fakir çocuğun fitresini dedesi verir.
Hanefîler’e göre:Fitre Ramazan ayı girmeden de ödenebilir.
Maliki ve Hanbelîlere göre ise, fitre Ramazan ayından bir veya iki gün önce ödenebilir.
Fitreyi, bayram namazından önce vermek mubahtır. Yemek yedirmek fitre yerine geçmez.
Fitre vacip olduğu için, verilmediği takdirde sorumluluk devam eder.
Zekâtın verilmediği yerlere fitre de verilmez.
Şafi, Maliki ve Hanbelîlerden oluşan cumhura göre, fitrenin zimmîlere de verilmesi caizdir. İmamı Ebu Yusuf ile Şafiden gelen başka bir rivayete göre ise, fitre zimmîlere verilmez, fetva da buna göredir. 14.04.2022
Ali KARA
Emekli Müftü